Iedereen die langer in een buurt woont, kent de adresjes waar regelmatig mensen met rolkoffers voor de deur met de sleutel staan te hannesen of waarvan volstrekt onduidelijk is wie er nou eigenlijk woont. In menig kroeg circuleren verhalen over mensen die het hele jaar op Bali of in Spanje zitten van het geld dat ze verdienen met het doorverhuren van hun sociale huurwoning. Als je al jaren wacht op een geschikte huurwoning voor jezelf of je kind, zijn die verhalen behoorlijk frustrerend.
Die frustratie werd begin dit jaar nog wat aangewakkerd door het Financieele Dagblad. ‘Amsterdam slibt dicht door woonfraude’, kopte het FD in februari. Al snel volgde de rest van de media: ‘Een op de vijf sociale huurwoningen Amsterdam illegaal verhuurd’, schreef bijvoorbeeld de NRC. Er kwam een debat in de gemeenteraad en zelfs in de Tweede Kamer.
Onderzoeksbureau doet een schatting
Maar hoe kwamen die kranten aan die verontrustend hoge aantallen? Het begon allemaal bij bureau Decisive Facts, dat woningcorporaties helpt om kwesties met data-analyse beter inzichtelijk te krijgen. Peter de Reus van Decisive Facts wilde onderzoeken ‘hoe makkelijk illegale onderhuur is, wat ermee te verdienen is, wat de pakkans is en de consequenties daarvan’. Hij legde het aanbod bij elkaar van woning- en kamerverhuurbedrijven en de eigendomsgegevens van huurcomplexen. De Reus vond een paar duizend ‘mogelijke’ gevallen van woonfraude.
Let op: mogelijke gevallen, want stel er is een flat met 50 sociale huurwoningen en 50 koopwoningen. En je vindt op diverse verhuursites dat er in die flat 20 huizen te huur worden aangeboden. Hoe weet je dan hoeveel van die 20 aanbiedingen uit de sociale verhuur komen – en dus illegaal verhuurd worden – en hoeveel van die aanbiedingen koopwoningen zijn, die wellicht zelfs zijn gekocht om ze te kunnen verhuren? “Dat is vanachter een bureau moeilijk vast te stellen”, geeft De Reus toe. Hij schatte op basis van zijn steekproef dat het in totaal wel eens om 10 procent van de sociale woningvoorraad kon gaan.
De Reus benaderde het FD of ze interesse hadden in zijn onderzoek. Dat hadden ze. Ze vroegen commentaar aan woningcorporaties en die gingen gretig mee in de gepresenteerde cijfers. ‘Bij Stadgenoot alleen al gaat het om tussen de 10 en 20 procent; 3.000 tot 6.000 fraudegevallen’, schatte bestuursvoorzitter Marien de Langen van Stadgenoot in het FD. Dat is een ruime marge. Het maakt nogal uit of een op de tien of een op vijf huizen illegaal verhuurd wordt. De media namen voor het gemak de hoogste schatting over. Een op de vijf sociale huurwoningen is illegaal onderverhuurd kopte NRC.
Huurders worden in een kwaad daglicht gesteld
Of het werkelijk zo’n groot aantal is? Daar gelooft Henri Zegers van !WOON, de organisatie die Amsterdamse huurders ondersteunt, weinig van. Hij vroeg woningmarktonderzoeker en universitair docent Cody Hochstenbach om het onderzoek eens te bekijken. Die lijkt niet erg onder de indruk. ‘Broddelwerk’ noemt Hochstenbach het op Twitter. !WOON plaatste daarop een bericht op haar site waarin ze de schatting betitelt als nepnieuws. Hochstenbach vindt de schatting van !WOON, 1 of 2 procent, overigens op Twitter weer een onderschatting.
Zegers van !WOON wil zeker niet ontkennen dat er illegaal onderverhuurd wordt. En hij benadrukt dat het hoogst onwenselijk is dat mensen veel geld verdienen met sociale huurwoningen. Maar om zulke hoge aantallen in de pers te brengen zonder goede onderbouwing stuit hem tegen de borst. Volgens hem past het in een trend om huurders van sociale huurwoningen in een slecht daglicht te zetten. “Ze wonen scheef, plegen uitkeringsfraude, zijn asociaal, zorgen voor overlast, zijn laaggeletterd, verlagen de waarde van het omliggend vastgoed, om maar een paar vooroordelen te noemen.”
Op Twitter valt VVD-Kamerlid Daniel Koerhuis op als iemand die daar graag aan meedoet. In zijn tweets gaat het regelmatig over de ‘hardwerkende Nederlander’ die de rekening betaalt voor het goedkoop wonen van de sociale huurders.
De Reus van Decisive Facts benadrukt dat het zeker niet zijn bedoeling was om huurders met dit onderzoek in een kwaad daglicht te zetten. Hij wilde woonfraude op de agenda zetten omdat dat de hele sociale woningbouw in gevaar brengt.
Het stoort Henri Zegers van !WOON dat woningcorporaties zo gemakkelijk meegaan in de schattingen van de Reus: “Door de uitkomsten van het onderzoek te bevestigen, in ieder geval niet tegen te spreken werken ze mee met het framen van zo’n 30 procent van de Nederlandse bevolking.”
Eenzijdige berichtgeving
De media gingen ondertussen aan de haal met de schattingen van De Reus. Het FD legt in zijn kop zelfs de schuld voor het dichtslibben van de sociale huurmarkt bij illegale onderhuur en vergeet voor het gemak de massale verkoop van sociale huurwoningen: ruim 28.000 in de afgelopen tien jaar alleen al aan particulieren.
Ook de sancties voor betrapte huurders worden nergens genoemd. Wie illegaal onderverhuurt riskeert een boete en kan zijn woning kwijtraken en onderaan de lijst terecht komen. Maar de kans om gepakt te worden, zo geeft de Amsterdamse Federatie van Woningbouwcorporaties (AFWC) in Amsterdam aan, is niet groot. Dat is opvallend, gezien de jarenlange inzet van de gemeente Amsterdam en de corporaties via team Zoeklicht om illegale verhuur aan te pakken.
Woningcorporaties willen meer te weten komen over hun huurders
De woningcorporaties grijpen de ophef over deze hoge cijfers aan om te pleiten voor meer bevoegdheden. De nieuwe privacywetgeving maakt het moeilijker om toegang te krijgen tot bijvoorbeeld de gegevens van de belastingdienst en het SVB. Corporaties willen die toegang om woonfraude beter te kunnen opsporen.
Henri Zegers heeft daar zo zijn bedenkingen bij. “Wij zien in ons werk in de buurten dat er bij de opsporing van woonfraude geregeld dingen misgaan.” Zo weten huurders die hun buren bij Zoeklicht aangeven niet altijd wat er echt speelt. Een collega uit Zuidoost mailde Zegers: ‘Een klant van mij werd beschuldigd dat hij er niet meer woonde. Zelfs nadat hij duidelijk gemaakt had dat hij in het ziekenhuis gelegen had en daarna voor revalidatie bij familie was, en nadat we ook in zijn woning geweest waren presteerde de wooncorporatiemedewerker het nog om hem regels te willen opleggen om ‘woonfraude’ in de toekomst te voorkomen.’ Diezelfde collega had vorig jaar vier van dergelijke valse beschuldigingen van woonfraude.
Zegers: “Bij drie van die vier gevallen overduidelijk onterecht. Nummer vier had toestemming gekregen van de corporatie om haar neef te laten logeren en werd daarna toch van woonfraude beschuldigd. Ze kwam pas bij ons nadat ze al getekend had voor huuropzegging.”
Verscherping van de regels is dus niet zonder gevaar. Data vertellen niet altijd de hele waarheid en datzelfde geldt voor mensen die hun buren aangeven voor woonfraude.
Terug naar de feiten. In het afgelopen jaar werden in Amsterdam 812 contracten van sociale huurwoningen beëindigd vanwege woonfraude, iets minder dan het jaar daarvoor. Bij ongeveer 650 daarvan ging het om illegale onderhuur. Bij de rest ging het om wietplantages, prostitutie en in een paar gevallen om vakantieverhuur. Die 650 gevallen, op 166.891 sociale huurwoningen in Amsterdam, waren ongetwijfeld het topje van de ijsberg. Maar hoe groot die ijsberg daadwerkelijk is weet niemand.
