Bij het maken van wetten en regels wordt geen rekening gehouden met mensen. Met een oneerlijke papierenwereld als gevolg, zegt Fatma Koşer Kaya van de Landelijke Cliëntenraad. “Het sociale stelsel moet volledig op de schop.”
Het echte probleem? Dat is de ingewikkelde regelgeving, het niet gehoord worden, de formulierenwereld, somt Fatma Koşer Kaya op. Ze is sinds oktober voorzitter van de Landelijke Cliëntenraad. De LCR laat de stem horen van iedereen die voor het inkomen afhankelijk is van de overheid. De cliëntenraad houdt onder meer de overheid een spiegel voor, voert campagne (zoals #hetgaatovermij) en zet zich in voor basiszekerheid voor iedereen. Koşer Kaya is oud-Tweede Kamerlid voor D66, ex-wethouder in onder andere Amersfoort en werkte jaren als advocaat sociale zekerheid en arbeidsrecht. Ze kan slecht tegen onrechtvaardigheid, vertelt ze. “Dat heb ik door de jaren heen nog sterker ontwikkeld.”
Op haar dertiende verloor ze van de ene op de andere dag haar vader door een ongeluk. “Er zijn twee dingen die hij mij bovenal heeft meegegeven: je integriteit en trots zijn je belangrijkste waarden, vergeet dat niet. En: bij alles wat ik doe moet ik mezelf recht in de ogen kunnen kijken.” Vandaar dat ze in 2006 als enige tegen de inburgeringswet van Rita Verdonk stemde. “Van mijn moeder, die recent is overleden, heb ik eveneens het sociale meegekregen, compassie, zorgzaamheid. Ze stond heel positief in het leven.”
Thuis was het vroeger geen vetpot, het gezin leefde van een nabestaandenuitkering, maar als kind heeft ze geen armoede ervaren. “Mijn moeder kon ons in alle rust opvoeden, vooral omdat de uitkering een echte basisvoorziening was. Er was geen voortdurende druk dat ze steeds aan allerlei regels moest voldoen, zoals tegenwoordig, nu het een papierenwereld is. De papieren werkelijkheid is heel anders dan de echte werkelijkheid. Ik gun ieder kind zonder de stress van armoede te kunnen opgroeien.”
Verhalen
De verhalen die de cliëntenraad binnenkrijgt, zijn vooral van belang om beleid en regelgeving door te lichten, zegt ze. “De LCR heeft een belangrijke rol, het liefst in het voorstadium van iedere wet of elke (beleids)regel die wordt gemaakt. Wij benaderen mensen of zij delen zelf met ons hun eigen verhaal. Wij kunnen dan echt input leveren. Zo heb je uit de praktijk precies de knelpunten te pakken om het juiste beleid, de regels of de wetten te maken. Waar we nu tegenaan lopen, is dat er vaak wetten en regels worden gemaakt die vanuit het perspectief van de overheid logisch kunnen zijn. We zien dat die in het leven van mensen niet werken of obstakels opwerpen.”
“Hun verhalen zijn belangrijk. Zeker omdat zij in een afhankelijkheidspositie tot de overheid staan. De overheid hoort wetten en regels te maken die voor mensen te begrijpen zijn. Die moeten hen vertrouwen geven om verdere stappen te nemen, in plaats van steeds in stress te leven bij elk formulier dat ze moeten inleveren. Ik was laatst bij het tv-programma Kassa, waar Esmée Kroon (23) haar verhaal deed. Ze heeft een blijvende beperking en kan zich niet uit de bijstand werken. Dat doet veel met mensen. Bij ons werkt ook een jonge vrouw die in de bijstand zat en iedere maand formulieren moest invullen. Daar was ze bang voor. Dan doe je als overheid of instantie echt iets fout, als mensen geen formulier durven in te vullen.”
In al die wetten waar mensen tegenaan lopen zitten ook echte knelpunten, blijkt uit onderzoek. Wat moet er nu veranderen? “Het stelsel van wetten en regels moet eenvoudiger, eerlijk en duurzaam. Nu zijn die wetten heel ingewikkeld en zijn er veel verschillende doelgroepen. De een komt in de bijstand bijvoorbeeld wel voor de banenafspraak in aanmerking en de ander krijgt geen ondersteuning om aan het werk te gaan. Wat is daar eenvoudig, eerlijk of duurzaam aan? Ik heb als advocaat sociale zekerheid van dichtbij gezien wat wetten betekenen voor mensen en hoe ingewikkeld de regelgeving is.”
Basisvoorzieningen
Minister Schouten wil de Participatiewet versoepelen, met ingang van zomer 2024. “Ze wil nu snel wat weeffouten veranderen, maar de Participatiewet moet echt anders. Ik wil haar complimenteren voor het benoemen dat het anders moet, maar daarmee zijn deze mensen nog niet geholpen. Nu moeten er fundamentele stappen worden gezet. Het stelsel moet volledig op de schop. Dat geldt voor het hele sociale stelsel en alle toeslagen. We hebben in dit land geen basisvoorzieningen op het gebied van wonen, zorg en kinderopvang. Daardoor wordt het mensen moeilijk gemaakt met allerlei regels, maar niemand is daarbij gebaat.”
Het moet simpeler, is haar missie. “Er moet veel meer worden gekeken naar wat mensen op een bepaald moment in hun leven nodig hebben. Als je een duurzame beperking of ziekte hebt, zul je een duurzame voorziening moeten hebben. Als je langzaam werk aan het opbouwen bent, maar je krijgt een terugval, dan moet dat mogelijk zijn. Neem Esmée: vroeger kon ze in de Wajong, kon ze de uren werken die voor haar mogelijk waren en had ze een goed inkomen. Nu zit ze in de bijstand en kan ze niet meer werken om wat meer te verdienen. Voor niemand die met een beperking in de bijstand zit en niet volledig kan werken is er nu een duurzame oplossing. Dat vind ik niet uitlegbaar.”
De Participatiewet, het armoedebeleid, het sociaal minimum zijn de speerpunten waarover de LCR meepraat aan de tafel van de overheid. “Waar ik boos over kan worden: als er over armoede wordt gepraat, worden mensen als slachtoffer neergezet. Deze mensen zijn niet zielig. Ze willen gewoon hun leven kunnen leiden. Degenen die hen kunnen helpen staan altijd op afstand en zijn vaak niet betrokken. Zo komen mensen in de knel, raken in armoede en daardoor in de stress die heel ongezond is. Dat is het werkelijke probleem: ingewikkelde regelgeving, de formulierenwereld waarin we leven.”
vanuit mijn ervaring als interne jobcoach in het bedrijfsleven heb ik dmv een uitgebreide pilot ervaren dat er veel mogelijkheden liggen voor de mens met een beperking. Hierin was de hulpvraag (kunnen en aankunnen) van deze mens geborgd. De kern van deze pilot was dat ik in dienst was van een directie die open stond voor omdenken binnen het bedrijf. Het om kunnen zetten van functies naar taken/werkzaamheden voor alle medewerkers is essentieel om mogelijkheden en kansen zichtbaar te maken en alle medewerkers in hun kracht te zetten. Daar zijn geen extra kosten voor nodig omdat er zoveel subsidiemogelijkheden liggen waardoor de jobcoach financieel geen extra kostenpost is. Het grote probleem is dat er weinig werkgevers open staan voor deze manier van omdenken. Mijn kennis en ervaring zou ik graag delen en verder implementeren maar het bedrijfsleven zit hier niet op te wachten. Dit betekent dat de kennis en ervaring van de werkvloer (is mijn eigen ervaring) niet belangrijk is en ook niet op het bordje van de overheid terecht komt. Hierdoor gaat veel belangrijke kennis verloren en blijft men in de fase hangen dat er meer budget moet komen, er geen kennis en know how is op de werkvloer voor begeleiding, ondoorzichtelijke regelgeving en vasthouden aan eigen beeld en visie. Ik ben ervan overtuigd dat over dit item veel kennis en know how op de werkvloer ligt maar dat deze werknemers niet gehoord en gezien worden waardoor de mens met een beperking weinig tot geen kansen krijgt in het bedrijfsleven.