Het is stilte voor de storm, zegt Nadja Jungmann, lector schulden en incasso bij Hogeschool Utrecht. Schuldhulpverlening verwacht een golf aan hulpvragen. “We weten niet of het windkracht 3, 5 of 8 wordt.”
Enig idee hoeveel mensen nu in de schulden zitten?
“Nee, het Centraal Bureau voor de Statistiek heeft onlangs een rapport uitgebracht over 2015-2018, daaruit blijkt dat in die periode krap 10 procent van de huishoudens geregistreerde problematische schulden heeft. Daarnaast heeft volgens het Nibud circa 10 procent lichte betalingsproblemen. Er is dus een grote groep met geldzorgen. Op dit moment zien grote deurwaarderskantoren nog geen echte toename van het aantal zaken dat bij hen binnenkomt. Ook de schuldhulpverlening ziet geen toename van het aantal aanvragen. Bij de vorige economische crisis heeft het ook 2,5 jaar geduurd voordat we het aantal aanvragen voor schuldhulpverlening zagen toenemen. Dus we moeten ons niet rijk rekenen.”
“Mensen zijn nu aan het interen. In het begin van financiële problemen gaan ze bijvoorbeeld een surfboard op Marktplaats verkopen, waarmee ze toch weer €300,- hebben, ze lenen bij vrienden. Een op de vijf huishoudens heeft een terugval in inkomsten. Het kan niet anders dan dat dit voor een deel daarvan tot problemen leidt. Huishoudens zoeken in eerste instantie allerlei oplossingen om de situatie even te overbruggen. Een deel van de mensen redt het daarmee niet. Dan kan het opeens hard gaan, want dan zijn hun reserves uitgeput. Als je alles hebt verkocht in huis wat je niet meer nodig had, bij al je vrienden en familie al een keer hebt geleend, je roodstand of creditcard volledig hebt gebruikt. Er is absoluut een groep die nu door de corona-crisis niet kan rondkomen. Een groot deel daarvan is momenteel financieel aan het jongleren.”
Wat raad je die mensen aan?
“Er is geen pasklaar antwoord. Waar het al gelukt is uitgaven te schrappen, schrap maximaal. Twijfel niet om een sportabonnement eruit te doen, hoe ingewikkeld die keuze ook is, want het is ook goed voor je gezondheid. Twijfel niet de krant eruit te doen, ook al lees je die ter ontspanning. Gooi uit wat je eruit kunt gooien. Als je inkomsten zover zijn gezakt dat je daardoor je vaste lasten niet meer kunt betalen, dan raak je een pijnlijk punt in ons systeem. Schuldhulpverlening kan je alleen helpen als je vaste lasten bij je inkomsten passen. Als die te hoog zijn, en verhuizen geen optie, zoals vaak in Amsterdam het geval is, dan heeft schuldhulpverlening ook geen antwoord.”
“Er moeten breed toegankelijke woonlastenfondsen komen, zodat mensen als hun inkomen echt te laag is geworden ten opzichte van hun vaste lasten, ondersteuning kunnen krijgen. Het enige dat dan helpt is woonlastencompensatie. We zouden moeten compenseren op vaste lasten, ik heb niet het idee dat dat hoog op de agenda staat. Gemeenten en rijksoverheid: breng in kaart voor hoeveel mensen de vaste lasten te hoog zijn in relatie tot hun inkomen.”
Moeten mensen eerder aan de bel trekken?
“Ik gun het mensen dat ze zich tijdig realiseren dat ze hulp nodig hebben en de kracht hebben die stap te zetten. Ik kies mijn woorden zorgvuldig: als ik ‘ik vind ‘ gebruik, klinkt het alsof ik vind dat iemand dit zomaar kan, dat is vaak maar de vraag. Mijn compassie is groot: ik gun mensen het dat ze zodra ze merken dat ze moeten puzzelen en geen lange termijnoplossingen zien, dat ze hulp vragen. Als geldzorgen groot zijn en aanhoudend, dan trekt dat bij veel mensen een wissel op hun functioneren. Ze gaan bij de dag leven, hebben moeite om structurele oplossingen te bedenken en komen vaak minder makkelijk in actie. Ook door schaamte en chronische stress komen mensen niet in actie. Nu staat in deze corona-crisis ons mentale welzijn al onder druk, als daar dan ook nog geldzorgen bijkomen. Schroom niet om hulp te zoeken ook voor de mentale last van financiële problemen”.
“Dat is uniek aan deze periode, bij vorige crisissen bestond ontstond de mentale druk doordat mensen hun baan kwijtraakten. Nu is er een groep die al onder druk stond op het moment dat ze hun baan verloren. Voorheen was het moment dat je je baan kwijtraakte het begin van je zorgen, nu komt dat er bij veel mensen nog eens overheen. Dus zoek ook hulp voor de mentale last van het hebben van geldzorgen, het kan nu echt extra zwaar zijn in deze periode. En neem de stap naar schuldhulp.”
Steeds meer gemeenten gaan collectief schulden regelen, waarbij grote schuldeisers automatisch meedoen aan een schuldregeling. Verder staan er andere maatregelen per januari op stapel die het schuldentraject moeten verbeteren.
“Het mooie van collectief schuldregelen is dat het versnelling gaat brengen, maar alleen als alle schuldeisers meedoen. Als alle grote schuldeisers meedoen, maar een fysiotherapeut bijvoorbeeld niet, dan duurt het net zolang om de regeling te treffen als de tijd die het kost om die fysiotherapeut over te halen. Het is belangrijk dat ook de kleine schuldeisers zich gaan aansluiten.”
“Daarnaast krijgt schuldhulpverlening veel meer bevoegdheden om bij overheden met jouw toestemming informatie op te vragen over jou. Dan hoef je zelf niet meer op allerlei plekken gegevens op te vragen, maar kan de schuldhulpverlener dat voor je doen. Zeker voor mensen die minder bureaucratisch-vaardig zijn, gaat dit echt helpen.”
“Belangrijker nog: de regels voor deurwaarders veranderen flink de komende maanden. Zo mag een deurwaarder niet meer beslag leggen op je volledige inboedel en moet hij een bedrag vrijlaten bij beslag op je bankrekening. En vanaf waarschijnlijk januari wordt de beslagvrije voet anders berekend zodat je altijd krijgt waarop je recht hebt. De bescherming van de debiteur krijgt een enorme boost.”
