Door Roeland van Geuns
Hoewel het rapport van het Sociaal en Cultureel Planbureau over de sociale staat van Nederland anders kan doen vermoeden, hangen materiële zekerheid, welzijn en geluk nauw met elkaar samen, zie ik vanuit de VS. Dat de wetenschappelijke consensus erover ontbreekt, is voor armen minder relevant.
In de VS hebben de vooral privaat gefinancierde instellingen veel data over armoede en ongelijkheid. Onderzoek ernaar levert inzichten op die ook voor Nederland relevant zijn. Zoals of armoede en gebrek aan materiële zekerheid eraan bijdragen dat mensen minder goed zelf een beter leven kunnen opbouwen.
Als materiële en financiële zekerheid nodig is voor geluk, welzijn en zelfontplooiing heeft dat grote gevolgen voor het zorg- en onderwijsbeleid. Welk effect heeft geldgebrek op andere leefgebieden? Is er een relatie tussen materiële welvaart, welzijn en geluk?
Het antwoord kunnen we globaal vinden door de rijkste landen met de gelukkigste te vergelijken. Een vergelijking tussen rijkste en gelukkigste landen leert dat er in de top-20 van gelukkigste landen slechts drie van de rijkste twintig staan: Noorwegen, Luxemburg en Ierland. We zien geen ‘gelukkig’ land bij de armste landen. Het hoogst staat Costa Rica, 12de van de lijst gelukkigste en 81ste op de rijkstelandenlijst.
De vraag of materiële zekerheid ook op individueel niveau nodig is voor bevrediging van immateriële behoeften houdt wetenschappers al lang bezig. Psycholoog Abraham Maslow ontwierp een piramide waarmee hij hiërarchie in menselijke behoeften aanbracht. De bovenliggende behoeften in zijn piramide bestaan uit behoeften aan zelfontplooiing, waardering, contact en liefde, veiligheid en zekerheid. Die behoeften kunnen pas worden vervuld wanneer onderliggende behoeften minimaal zijn bevredigd. Pas als je eten hebt, komen zorgen rond een dak boven je hoofd en zekerheid. En pas wanneer je ergens woont, streef je ernaar ‘bij een bepaalde groep te willen horen’. Hoogleraren Richard Ryan en Edwin Deci keren Maslows hiërarchie trouwens om. Volgens hen is er sterk bewijs dat bevrediging van basisbehoeften van autonomie en competentie erg onder druk komt te staan als de omstandigheden materieel en cultureel ongunstig zijn.
Door de crisis van 2008 raakten in de VS veel mensen hun werk en inkomen kwijt. Het aantal mensen dat zich zorgen maakte over financiële zekerheid verdubbelde naar 24 procent. Ook daalt in de VS, net als in Nederland, het aantal vaste banen en stijgt het aandeel flexibele banen. Dit leidt ertoe dat werknemers weinig verdienen en onzeker zijn over hun rooster.
De materiële onzekerheid is des te groter omdat in de VS vrijwel geen huurbescherming en gegarandeerde zorg bestaan. De relatie tussen groeiende materiële onzekerheid en andere leefgebieden heeft zijn weerslag op de scores op de World Happiness Index. Sinds 2013 zakt de VS steeds op die lijst.
De relatie tussen materiële onzekerheid en andere leefgebieden blijkt het meest uit verhalen van arme Amerikanen. Hoewel die groep divers is, tonen hun verhalen hetzelfde. Mensen komen niet rond en blijven verstoken van de basaalste behoeften: spelen met je kind, familie bezoeken, of een boek lezen.
Waar in Nederland zo’n 8 procent leeft van een inkomen op of onder de armoedegrens, is dat in de VS ruim 12 procent. En waar de VS op de lijst zakt, stijgt Nederland. Toch zijn er overeenkomsten. Ook in Nederland lijkt financiële en materiële zekerheid op een basaal niveau voorwaardelijk om andere basisbehoeften te kunnen realiseren. Levensverhalen van armen tonen hoe belangrijk het is na te denken over hoe we de materiële zekerheid voor iedereen kunnen vergroten.
Roeland van Geuns is lector Armoede Interventies aan de HvA. Hij heeft nu een sabbatical in Berkeley (VS).
Hele artikel staat op: www.socialevraagstukken.nl/er-bestaat-wel-degelijk-een-relatie-tussen-geld-en-geluk
