Amsterdam dreigt uit te groeien tot een stad voor de superrijken, waarschuwde stadsgeograaf en oud-hoogleraar Sako Musterd (67) een jaar geleden, toen hij afscheid nam van de universiteit. De toename van de tweedeling tussen arm en rijk is vooral een gevolg van liberaal beleid op landelijk nivo, zegt hij. “Afschaffen van de verhuurdersheffing is een middel om tweedeling tegen te gaan.”
“Je moet eerst kijken wat je als stad definieert, internationaal wordt vaak een metropolitaan gebied als stad aangeduid. Dan zou je ook over dat gebied rond Amsterdam moeten spreken, daar spelen ook de woningmarkt en de arbeidsmarkt een rol. Kijk je naar de gemeente, dan zie je dat het binnen de A10 al onbetaalbaar is.”
Naast ongelijkheid naar sociaal economische positie (inkomen), wordt ook vaak gesproken over ongelijkheid naar land van herkomst (etniciteit) in een stad. Segregatie kun je zien als de ongelijke verdeling van groepen mensen over de stad, legt Musterd uit. “Wat land van herkomst betreft neemt de segregatie in Amsterdam licht af. Dat betekent dat de ruimtelijke spreiding van bijvoorbeeld Marokkanen ten opzichte van ‘autochtone’ Nederlanders minder verschillend wordt, dat duidt op integratie. Maar wat arm en rijk betreft zie je een toename van de verschillen.”
Buurten
De ongelijkheid naar inkomen nam binnen de gemeente Amsterdam tussen 2004 en 2016 met ruim 12 procent toe, aldus recent onderzoek van de Universiteit van Amsterdam. “De ruimtelijke verschillen tussen rijk en arm nemen toe. Meer rijken wonen in gebieden waar al veel rijken wonen en meer armen in wijken waar al veel armen wonen. Meer gebieden gaan sterk van elkaar verschillen. Er ontstaan dus meer buurten die een hoger percentage rijken hebben en meer gebieden die een hoger percentage armen hebben, en minder daar tussenin.”
Of de ongelijkheid in corona-tijd zal toenemen? Die vraag wordt hem vaker gesteld. “In sommige Amerikaanse steden lijkt het erop dat mensen de grote stad beginnen te verlaten. Maar dat is bij ons nog niet vastgesteld. Wel is er iets meer behoefte aan grotere ruimte omdat mensen meer thuis werken; dat kan vaker leiden tot een verhuizing naar het ommeland, waar wat meer ruimte te vinden is. Tegelijkertijd heeft iedereen ook in het achterhoofd dat deze situatie niet blijft duren.”
De trend dat de kloof tussen arm en rijk groeit, zal volgens Musterd nog wel even doorzetten. “De vraag naar stedelijk wonen is nog niet op zijn hoogtepunt. Op lange termijn kan ik het echter niet voorspellen. Er kan altijd over vijf of tien jaar een nieuwe trend ontstaan.”
Gemeenten hebben volgens hem de afgelopen jaren juist wel geprobeerd met maatregelen als ‘30 procent sociale woningbouw bij nieuwbouw’ de ruimtelijke tweedeling in steden tegen te gaan. “Het is vooral de landelijke overheid die de corporaties min of meer gedwongen heeft maatregelen te nemen die de segregatie deed toenemen. Door de verhuurdersheffing moeten corporaties meer geld betalen aan het rijk en dus ook meer inkomsten verwerven. Het geld dat ze daarvoor nodig hebben, mogen ze van het rijk verdienen door meer huurwoningen te verkopen en ook door de huur extra te verhogen, boven inflatiecijfers. Daardoor komen sociale huurwoningen boven de liberaliseringsgrens en worden ze onttrokken aan de sociale huursector; en gaan corporaties woningen verkopen die aantrekkelijk zijn. Dat zijn twee ontwikkelingen die de segregatie sterk bevorderen. De gemeente wil dit helemaal niet, en de meeste corporaties ook niet. Dit is liberaal beleid op landelijk niveau; maar de hoogte van de inkomensongelijkheid speelt ook een rol.”
“Als er grote inkomensongelijkheid is in de samenleving, zie je dat zonder overheidsingrijpen vroeg of laat terug in een ruimtelijke scheiding tussen arm en rijk. De neiging van individuen om te segregeren is vrij sterk. In een liberale omgeving legt niemand iemand een strobreed in de weg om dat te doen. Tegen mij heeft nog nooit iemand gezegd dat ik ergens niet mag wonen. Maar collectief leidt de individuele vrijheid wel gemakkelijk tot segregatie.”
Dus schaf de verhuurdersheffing af? “Dat zou wel helpen, in ieder geval kan het rijk daar aan de knoppen draaien. Dat kan helpen de segregatie op stadsniveau te verkleinen. Het helpt ook als de inkomensongelijkheid binnen de perken blijft. Verhoging van het minimumloon is een van de manieren, maar aanpakken van topinkomens is ook een mogelijkheid; boven bepaalde grenzen denk ik dat het verstandig is dat te doen.”
Boodschap
De gemeente Amsterdam heeft de afgelopen tien jaar geprobeerd de tweedeling tegen te gaan, zegt hij. “Door bijvoorbeeld in een flink deel van de nieuwbouw toch sociale huur te houden, dat heeft de gemeente goed gedaan. De sociaaleconomische menging in de stad is daardoor nog enigszins in stand gehouden. De segregatie naar inkomen is veel lager dan die naar land van herkomst in de stad, maar ik zie een ontwikkeling die snel gaat. Juist de segregatie naar etniciteit neemt af, maar de segregatie naar inkomens neemt toe. Hou op met kijken naar etnische segregatie, hou de sociaaleconomische verschillen in de gaten. Dat is een belangrijke boodschap.”
Amsterdam dreigt uit te groeien tot een stad voor de superrijken, waarschuwde stadsgeograaf en oud-hoogleraar Sako Musterd (67) een jaar geleden, toen hij afscheid nam van de universiteit. De toename van de tweedeling tussen arm en rijk is vooral een gevolg van liberaal beleid op landelijk nivo, zegt hij. “Afschaffen van de verhuurdersheffing is een middel om tweedeling tegen te gaan.” Tekst Robin Uitham
