De mensen van de afdeling Handhaving van de Amsterdamse Sociale Dienst (WPI) gaan ‘in principe’ altijd éérst een gesprek aan als er een mogelijke overtreding in de bijstand wordt geconstateerd. Honderd keer per maand wordt een uitkering gestopt.
Een tip uit de samenleving over mogelijke bijstandsfraude: dat kan de aanleiding zijn voor nader onderzoek door Handhaving. Een man trekt in bij een vrouw met bijstand of een man in de bijstand klust bij in een lokale kroeg. Dat soort zaken (huisvestingsfraude en inkomensfraude) komt het meeste voor bij het beëindigen van een uitkering, zegt Harry Bodaar. Hij is senior beleidsadviseur Werk en Inkomen bij de afdeling Handhaving en al bijna dertig jaar actief binnen de Sociale Dienst/WPI. Bodaar legt direct uit dat handhavers geen straf opleggen. ‘Dat doet altijd een klantmanager, na advies van onze afdeling.’ Soms is het een ‘zwaarwegend advies’, maar toch. ‘De klantmanager beslist.’ En zo’n advies komt bijna altijd tot stand ná een gesprek met de bijstandsgerechtigde.
Gesprek
Eerst een gesprek voeren is nieuw beleid, zegt Bodaar. ‘Door een gesprek aan te gaan met de bijstandsgerechtigde voorkomen we veel problemen.’ Hij noemt als voorbeeld een man die noodgedwongen weer moest gaan wonen bij zijn ex na een echtscheiding. ‘De man stond na ruzie met een nieuwe vriendin weer op straat en kon nergens anders heen. Hij ging terug naar zijn ex. Maar zijn ex had wel een uitkering.’ En dan kan de vrouw een korting krijgen vanwege het inkomen van haar inwonende ex. Na een gesprek met de vrouw kon na enige weken een oplossing worden gevonden voor een andere woning van de man en behield de vrouw haar uitkering. ‘Kijk, zo kan het ook’, zegt Bodaar. ‘Vroeger zou daar sneller en harder in zijn opgetreden, bijvoorbeeld met een onaangekondigd huisbezoek, met mogelijk een korting op de uitkering.’
Bijstand aanvragen
De afdeling Handhaving is ook in beeld bij het aanvragen van een uitkering. ‘Als de klantmanager of de inkomensconsulent het gevoel heeft dat er iets niet klopt bij het aanvragen van een bijstandsuitkering, dan kan een fraudepreventiemedewerker van Handhaving een extra onderzoek doen.’ Bij het aanvragen van een uitkering kan zomaar iets mis gaan, zegt Bodaar. ‘De wet is zo ingewikkeld geworden sinds het ontstaan in 1965, dat zo’n aanvraag niet altijd precies volgens de regels wordt ingediend, soms onbewust.’ In Amsterdam is sinds kort het beleid dat als een aanvraag te goeder trouw wordt ingediend, er geen sancties volgen. Ook een fout van een ambtenaar heeft geen gevolgen voor de aanvraag van een bijstandsuitkering. Maar veel beleidsruimte om soepeler te zijn, heeft de gemeente niet, zegt Bodaar. ‘We hebben veel beperkingen door landelijke wet- en regelgeving.’
Honderd per maand
Jaarlijks voert de afdeling Handhaving drieduizend handhavingsonderzoeken uit. In 40 procent van de gevallen leidt dat tot het stopzetten van de uitkering, en dat komt neer op zo’n honderd per maand. En die honderd mensen zien we nauwelijks meer terug, zegt Bodaar. ‘Tachtig procent van hen die via Handhaving de bijstand verlaten, komt binnen een jaar niet terug in de bijstand.’ Hij benadrukt dat er, anders dan vroeger, geen ‘targets’ zijn voor medewerkers van Handhaving voor het bereiken van dit getal van honderd uitstromers. ‘Wel hebben we een doelstelling over het verlagen van het aantal bijstandsgerechtigden met een schuld als gevolg van te veel verstrekte bijstand. Dat aantal moet omlaag.’ In 2022 waren dat 10.266 personen.
Handhaving
Bij Handhaving werken ongeveer 170 personen, merendeels fulltimers. In perspectief: de Amsterdamse Sociale Dienst/WPI heeft ongeveer 2.200 medewerkers. De afdeling Handhaving is opgebouwd uit vier controleteams, een team met sociale rechercheurs, twee teams voor het terugvorderen van uitkeringen en één team voor boetes. Per jaar deelt de afdeling tweehonderd boetes uit en zoals gezegd, er worden per maand honderd uitkeringen gestopt. Wel worden er veel waarschuwingen gegeven, zegt Bodaar. ‘Ongeveer 300 per jaar.’
Wat vinden de klanten?
Tot april 2020 rapporteerde WPI elk kwartaal over de klanttevredenheid van de ‘klanten’ van de Sociale Dienst/WPI. Door corona werd daarmee gestopt. Bijstandsgerechtigden gaven in dat jaar het cijfer 5 voor de wijze waarop Handhaving omging bij een handhavingsverzoek tijdens het aanvragen van een uitkering. Dat is beter dan het cijfer voor de afwikkeling van klachten (een 4), maar minder goed dan het cijfer voor het aanvragen van een uitkering (een 8). Dat was in 2020. Afgelopen jaar was het rapportcijfer voor het aanvragen van een uitkering een 6,7, aldus het jaarverslag 2022. Bij de Bijstandsbond zijn recent geen klachten binnengekomen over de handelwijze van Handhaving.
